Home Devon Rex Katers Poezen Kittens Herplaatsing Informatie Linken Contact

Inteelt. Het begin van het einde, of een nieuw begin?

2 artikelen geplaatst in het Felikat magazine en diverse andere kattenverenigingbladen

Deel 1

Door Marjan Boonen

Lid Fok en Advies commissie Rasclub Maine Coon & Werkgroep Rexen en Sphynxen in Felikat

Inteelt is een belangrijke en bepalende factor in het fokken van dieren. Al sinds mensenheugenis en zolang mensen doelmatig met dieren gefokt hebben, is er kennis verzameld over de noodzaak en effecten van inteelt. Dit artikel wil een begin maken met het scheppen van duidelijkheid over de zee van mogelijkheden en onmogelijkheden die inteelt met zich mee brengt.

Allereerst: de definitie

De definitie die het woordenboek, de grote van Dale geeft, is: voortplanting binnen een kleine groep van aan elkaar verwante mensen of dieren. Wikipedia zegt: inteelt is een wetenschappelijk begrip dat inhoudt het kruisen binnen een soort, ondersoort of ras van nauw aan elkaar verwante individuen. De verwantschap tussen beide ouders is hierbij groter dan de gemiddeld vastgestelde inteeltcoëfficiënt (lees: inteeltpercentage) van de totale populatie. Dit betekent dus dat er altijd sprake is van een zekere mate van inteelt als je maar ver genoeg terug kijkt. Onder nauw verwant vallen: ouder/kind, broer/zus, grootouder/grootkind en soms ook neef/nicht-combinaties.

Voordelen en nadelen van inteelt

De belangrijke rol van inteelt bij het fokken van raskatten kan in het kort aldus worden samengevat: “zonder inteelt geen ras, geen ras zonder inteelt”. Dat brengt nogal wat consequenties met zich mee. Om deze duidelijk in overzicht te krijgen, heb ik gebruik gemaakt van een schema, gemaakt door Sarah Hartwell (Messybeast, internet archief over alles met betrekking tot de kat). Deel 2 van het schema geeft een overzicht van de gevolgen van uitkruisen en hybridisering, te vinden in Deel 2 van dit artikel

Schema voordelen & nadelen

Volgens Heather Lorimer (professor Genetica) zijn dit gevolgen van te veel en lange inteelt in de fokpraktijk:

·         Slechte vruchtbaarheid bij mannelijke of vrouwelijk dieren.

·         Kleine nestjes (1 of 2 kittens) op een regelmatige basis.

·         Asymmetrie, niet passende kaken, kromme neuzen, fout geplaatste ogen.

·         Het regelmatig voorkomen van kanker in jonge katten.

·         Het verlies van een grote groep katten aan 1 ziekte. Als 50% van een nest kittens, of een groep volwassen dieren sterft aan een simpele infectie, is er niet genoeg immuunsysteem-diversiteit in die lijn.

NB Ik zou hier graag nog aan toevoegen dat ook erfelijke ziekten (waar niet op is gecontroleerd) sneller tevoorschijn kunnen komen. Denk aan recessief vererfde PRA, SMA, etc.

Dit zijn dus zeer belangrijke zaken om in de gaten te houden bij het fokken en het verdient aanbeveling om veel na te vragen over dit onderwerp bij fokkers die werken met verwante dieren. Vaak slaan de problemen daarbij ook één of twee generaties over. Dit is overigens kenmerkend voor recessief verervende eigenschappen. Bij het opzetten van een nieuw ras is inteelt de enige manier om, afwisselend met uitkruisen (het inzetten van geheel onverwante partners), de bruikbare hoeveelheid fokdieren uit te breiden.

Vorstelijke inteelt

 Koning Charles 2 van Spanje (1661-1700)

Een van de meest bekende voorbeelden van de uitwerking van verregaande inteelt bij mensen, is dat van het Habsburgse vorstenhuis, met aan het eind van die lijn, Charles 2 van Spanje. Hij was de laatste in een lijn van meer dan 300 jaar Habsburgers, met zeer veel neef-nicht huwelijken. Deze huwelijken werden gesloten om macht en territorium in de familie te houden. Zijn moeder, Mariana van Oostenrijk was bijvoorbeeld een volle nicht van zijn vader, Philip. Zijn grootmoeder, Maria Ana van Spanje was tegelijkertijd zijn tante. Alle acht zijn overgrootouders waren nazaten van Joana en Philips 1 van Castilië. Velen in deze familie hadden een zware onderbeet: de Habsburger kaak. In het geval van Charles 2, maakte hem dat het spreken en eten zeer moeilijk; hij had daarbij ook een tong die te groot was voor zijn mond. Hij leed verder aan zwakzinnigheid & krankzinnigheid, had een zeer zwakke gezondheid en was onvruchtbaar, waardoor de lijn uitstierf. Zijn genenmateriaal was meer homozygoot, dan dat van een kind waar de ouders broer en zus van zijn.

Hoe ingeteeld zijn uw fokdieren?

Stamboom van Charles 2 van Spanje

Inteeltpercentages en hun berekening

Het inteeltpercentage is een maat die aangeeft hoeveel genetische variatie een individu heeft verloren doordat de voorouders aan elkaar verwant zijn. Zo komt en broer/zus verparing uit op rond de 25%; 25 % van hun genetisch materiaal is hetzelfde en dus heeft het lichaam 25% minder mogelijkheid om aanvallers van het systeem af te weren, c.q. 25% meer immuun depressie en kans op ziekten en afwijkingen. (lees s.v.p. het Pawpeds artikel van Heather Lorimer, onderaan vermeld)

Het berekenen

Voor de mathematici onder u, is deze formule te hanteren:

Of : Fx=Sigma[(1/2)n1+n2+1 * (1+Fa)]

Op deze link kan een rekensom vinden om het inteeltpercentage van combinaties te berekenen:http://pawpeds.com/pawacademy/genetics/genetics/inbreeding_nl.html

Voor de minder rekenkundig getalenteerden zijn er deze mogelijkheden:

Allereerst kunt u er de stamboom database van Pawpeds voor gebruiken, waar na invoering van de stambomen van uw fokdieren, automatisch het inteeltpercentage kan worden opgevraagd. Een heel handig hulpmiddel ook om fictieve combinaties te maken. Verder zijn er ook commerciële computerprogramma’s die hetzelfde kunnen doen. Nadeel daarvan is dat u dan alleen uw eigen katten en/of die van bevriende fokkers kunt invoeren. Een fokker met een wiskundige knobbel kan er overigens ook een goede formule op loslaten. Zie hiervoor linken/Pawpeds.

Een ander hulpmiddel is het uitrekenen van de percentagetoename per generatie (ook uitvoerbaar in Pawpeds), beginnend bij de toekomstige ouderdieren, terugwerkend naar grootouders, overgrootouders, etc. Bijvoorbeeld: 1^e generatie 0%, 2^e generatie 3,5%, 3^e generatie 0,25%, totaal 3,75% Wat een goede inteeltpercentage- maatstaf is om in gedachten te houden, is het percentage inteelt dat ontstaat als een neef en nicht met elkaar verpaard worden. (zoals wanneer u met een volle neef of nicht een kind zou krijgen) Dat bedraagt 12,5 %. Om hier verder op in te telen, is zeker niet aan te bevelen. Een oud Nederlands spreekwoord zegt: "neef en nicht geeft scheef gezicht”. Een acceptabele inteelttoename per generatie is er niet echt, maar 0,5 tot 1 % per generatie is een redelijk streven.

Op de pagina van Felisiat kunt u een blanco stamboom downloaden. Als u die invult wordt het inteeltpercentage over 4 generaties berekend.
Er zit een handleiding bij zodat ook mensen zonder ervaring met Excel hier probleemloos gebruik van kunnen maken.
Ga hiervoor naar www.felisiat.nl->ms-office->ms-excel.

Er zijn ook commerciële stamboomprogramma’s in de handel  die het inteeltpercentage kunnen berekenen. Nadeel daarvan is dat u alleen de stambomen van uw eigen dieren en die van door u vertrouwde fokkers kunt invoeren. U kunt dan minder makkelijk tot aan de foundation (stamouders) van het ras terugrekenen. Overigens kan Pawpeds dit ook niet garanderen.

De hoogte van inteeltpercentages

In het schema van Hartwell wordt niet gesproken over inteeltpercentages. Ik wil u daarom een inteeltpercentage-categorisering geven die mondiaal geaccepteerd is door fokkers, ongeacht het kattenras. De genoemde percentages betreffen het totale inteeltpercentage van de gehele stamboom, teruggaand naar de allereerste voorouder. Omdat die laatsten bij veel rassen niet allemaal vastgelegd zijn, is het verstandig om er in zo een geval van uit te gaan dat het inteeltpercentage toch hoger is dan waar u in een eerste berekening op uitkomt.

·         0-10 % Zeer gunstig tot gunstig

·         10/20% Acceptabel en werkbaar

·         20% tot 60 en hoger. Gevaarlijk en alleen werkbaar voor de fok onder zeer goed verzorgde omstandigheden (gezondheidscontrole erfelijke ziekten, temperamentcontrole en uitsluiten van zieke en misvormde dieren)

NB bedenk dat het inteeltpercentage niet vererft; elke volgende combinatie kan verhoging of verlaging geven. Een extreem voorbeeld hiervan zou bijvoorbeeld zijn: de verparing van een volledig ingeteelde Maine Coon x een volledig ingeteelde Siamees; de kittens uit deze combinatie hebben 0% inteelt.

Wat is verder precies acceptabel en werkbaar

U zult merken dat er bij verschillende rassen verschillende inteelt gemiddelden bestaan die als acceptabel gelden. Dit wil echter niet zeggen dat die rassen daarom per se  gezonder of ongezonder zijn. Alles staat of valt om te beginnen met de levenskracht van het genetische “oermateriaal” van de stamouders van dat ras en vervolgens hoe zorgvuldig er verder mee gefokt is. (fokken met gezonde dieren en zieke of misvormde dieren uitsluiten) Lage inteelt garandeert niet de meest gezonde kat en hoge inteelt bepaalt niet dat het dier per se ongezond is. Er moet daarnaast in het fokken altijd verschil gemaakt worden tussen vitaliteitsverlies en immuun depressie door voortgaande inteelt aan de ene kant en het vererven van recessieve (of dominante) erfelijke ziekten of anders soortige afwijkingen aan de andere kant. Soms vallen alle problemen samen, maar vaak ook niet. Met name homozygotie (de aanleg voor het probleem is dan van beide ouders afkomstig) voor niet zichtbare eigenschappen wordt makkelijk buiten de optelsom van voors -en tegens gelaten en is daarom zeer verraderlijk. Immuun depressie is een bekend voorbeeld van niet-zichtbare eigenschappen. (lees het onderaan vermelde Pawpeds artikel van Heather Lorimer)  

Hoe verder?

Voor uitgebalanceerd fokken en het verlagen van inteeltpercentages zijn verschillende mogelijkheden. Meer hierover volgt in deel 2 van dit artikel. Ook krijgt u een blik in de dierentuin- en hondenfokpraktijk.

Witte tijger met hoge inteelt, uit een privé fokprogramma.

Deel 2

Verlaging inteelt

Het eerder verschenen deel 1 van dit artikel gaf een opsomming van oorzaken, gevolgen en berekening van inteelt. Deel 2 wil u overzicht geven van de in de kattenfokkerij voorhanden zijnde mogelijkheden om de negatieve gevolgen van inteelt te bestrijden, c.q., de inteelt te verlagen.

Allereerst kijken we naar deel 2 van het schema van Sarah Hartwell. In dit schema zijn voor een belangrijk deel oplossingen te vinden voor het verlagen van inteelt

Schema voordelen & nadelen inteelt versus uitkruisen Sarah Hartwell Messybeast online catarchive

(Pros and Cons of inbreeding) Copyright 1996, 2001, 2003 Sarah Hartwell

*In de algemene betekenis van het woord, betekent uitkruisen, het kruisen van onverwante dieren. In dit schema staat uitkruisen voor het gebruik van onverwante partners binnen één ras. Uitkruisen met een ander ras (hybridisering in dit schema) zorgt uiteraard voor een grotere vernieuwing van de genenpoel.

Wat kunt u als fokker doen om inteelt te verlagen?

Hiervoor zijn de volgende mogelijkheden beschikbaar:

1.      Algemene aanbevelingen (niet rasgebonden)

2.      Uitkruisen van uw eigen “doelras”  met een ander ras & voorbeelden hiervan

3.      Nieuwe foundation katten

1 Algemene aanbevelingen voor verlaging inteelt (niet rasgebonden)

Allereerst kan ik u de informatie meegeven, zoals aangereikt door Dr. Ing. Piter Bijma (universitair docent en genetica, Universiteit Wageningen), op de Felcandag in 2012 in zijn lezing: Omgaan met erfelijke gebreken en inteelt in gesloten rassen en kattenfokkerij. Er zijn een paar belangrijke en overzichtelijke handelwijzen die er voor zorgen dat de inteelt niet de pan uitrijst.

Relatief eenvoudig maatregelen:

·         Voor kom sterk ingeteelde combinaties zoals die van broer x zus, vader x dochter, & neef x nicht.

·         Houdt de afstamming bij: Liefst in de eerste drie generaties geen familie/verwantschap, di t betekent: 8 verschillende overgrootouders in de te maken combinatie moet voorkomen.

·         Gebruik ieder jaar (of elk nieuw nest) een vader met een andere achtergrond.

Meer complexe maatregelen: ( omdat het grotere groepen katten betreft en er maatregelen op ras niveau nodig zijn)

·         Streef naar 25/50 kater per generatie.

·         Voorkom extreem gebruik van individuele katers.

·         Voorkom dominante stamvaders.

·         Vermijd maatregelen waardoor het aantal fokdieren daalt. Een voorbeeld is fokkerij gericht op zeldzame uiterlijke kenmerken (kleuren, oorvorm en dergelijke) die daardoor te veel uitsluitingen van fokdieren bewerkstelligt.

Conclusie:

·         Inteelt ontstaat door verwantschap.

·         Inteelt heeft overwegend negatieve gevolgen voor de gezondheid.

·         Inteelt is goed te beheersen: beperk verwantschapstoename, gespreid gebruik van dekkaters en gebruik geen nauwverwante kater voor een poes.

2 Uitkruisen met een ander ras & voorbeelden

Uitkruisen (hybridisering volgens het schema) met een ander ras, geeft in de eerste generatie 0% inteelt. Elke volgende generatie (mits met het “doelras” verpaard dat niet eerder is uitgekruist) zal ook steeds weer een verhoging van inteelt krijgen, maar er blijft toch een grotere genetische diversiteit over, dan wanneer er nooit uitgekruist wordt. Idealiter werken een paar verschillende fokkers samen in een fokplan, zodat er met een groter aantal fokdieren kan worden gewerkt, de diversiteit daarom groter kan zijn én er voor het ras meer dan één vernieuwde lijn en genenpoel wordt geopend.

Bij Fifé verenigingen bestaat de mogelijkheid om voor dergelijke verparingen toestemming te vragen van het stamboek. U moet hiervoor een fokplan indienen met vermelding van redenen en met bij voorkeur een meerjarig fokplan. Samenwerking met andere fokkers is hiervoor zeer gewenst!

Een voorbeeld van een dergelijk project is het uitkruisproject dat in 2012 in aanvang is opgezet door een groep Italiaanse fokkers van de Oosters Korthaar en de Siamees, waarbij de Blauwe Rus als uitkruispartner wordt ingezet. Verontrust door het feit dat steeds meer en meer dieren uit deze rassen niet ouder werden dan 5 à 6 jaar, hebben zij toestemming gevraagd voor hun uitkruisproject bij hun Tsjechische Fifé vereniging SCZH. Ook Mundikat volgde, alsmede diverse andere internationale Fifé-verenigingen hebben zich aangesloten bij dit project om aldus een grotere verbreding van de genenpoel te bewerkstelligen. De Blauwe Rus is gekozen omdat die qua type betrekkelijk dichtbij de Siamees en Oosters Korthaar staat en gemiddeld over een goede gezondheid beschikt. Meer hierover kunt u lezen op de link (zie eind van dit artikel) van Siamees & Oosters Korthaar Cattery Scarlettini in Nederland.

Onderzoek bij uw eigen vereniging de mogelijkheid tot uitkruisen. Waar een wil is, is vaak ook een weg!

Een ander voorbeeld is een uitkruisprogramma dat ikzelf bij Felikat gestart ben voor de Devon Rex. De Devon Rex is sterk ingeteeld ras, met slechts één stamvader, Kirlee. Daarom leek het mij een grote noodzaak om verversing van de genenpoel te creeëren.  Dit uitkruisprogramma gebeurt in nauwe samenwerking met Cattery Rextopia (aangesloten bij Mundikat), waarbij verschillende fokdieren en dekkingen zijn uitgewisseld. Er is tot dusver gebruik gemaakt van verschillende rassen: Asian (een Engelse variant van de Burmees), de Europese Korthaar, de Britse Korthaar, de Somali en de huiskat. Omdat de Devon Rex een vrij ongewoon uiterlijk heeft is het vinden van een geschikt uitkruis-ras of partner met een goede gezondheid niet eenvoudig. De beste resultaten tot dusver zijn gevonden met de Brits Korthaar en de Somali.

Interessant! Regelgeving omtrent incest bij de mens

Internationale wetgeving met betrekking tot incest

In zo’n 30 Amerikaanse staten is er een uitdrukkelijk verbod op huwelijken tussen neef en nicht tenzij alle twee de partners onvruchtbaar zijn. In Europa is het niet verboden om met een neef of nicht te trouwen. Toch is een ruime meerderheid van de Tweede Kamer voorstander van een verbod op dit soort huwelijken.

3 Nieuwe foundationkatten

Een iets andere vorm van uitkruisen, is het infokken van nieuwe foundationkatten. Dat kan bijvoorbeeld bij de Maine Coon. De Amerikaanse kattenvereniging ACA (American Cat Association) heeft het Maine Coon stamboek nog open voor katten die goed lijken op Maine Coons die op vergelijkbare wijze leven en gevonden worden als de oorspronkelijke foundationkatten van het ras. Dit zijn dus boerderijkatten en geen zoekgeraakte Maine Coons die al dan niet met stamboom die uit een asiel worden gehaald. Er zijn in de USA Maine Coon fokkers die zich hierin specialiseren en fokdieren uitwisselen met Europese fokkers. De Fifé accepteert stambomen ……

Voorbeelden van nieuwe foundation Maine Coons

Jeweled Foundation of Prayline (F1) +/- 1998                             Prairiebaby Gonna be Worth it all (F2) 2002

De mogelijkheden voor het inzetten van nieuwe foundationkatten van diverse andere rassen, is hier moeilijk te geven. Vraag een en ander na bij het stamboek van uw vereniging, Rasclub en/of bij fokkers in de landen van oorsprong van uw ras. Te denken valt aan de verschillende Turkse katten, katten uit Azië, etc. In principe zijn deze “in het wild levende” straat-of-boerderijkatten zo goed als geheel onverwant aan de lijnen van de meer gevestigde orde.  

Weetje:

Er is een internationaal samenwerkingsverband van dierentuinen die een verantwoorde (lees: niet-inteelt) fok van leeuwen en tijgers ondersteunen. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de activiteiten van privé personen die witte inteelt- leeuwen en tijgers fokken.

Hondenfok en inteelt

Met honden is er inmiddels al veel langer gefokt dan met katten; de gerichte fok bestaat waarschijnlijk ongeveer een eeuw of vijf. Met katten wordt nu ongeveer honderd jaar gefokt. De langere fokgeschiedenis zal hoogstwaarschijnlijk de oorzaak zijn van het feit dat voor de hondenfok (en het doorfokken met behulp van inteelt en lijnteelt) de laatste jaren de alarmklok is geslagen. Er doen zich zeer ernstige gezondheidsproblemen voor bij verschillende hondenrassen; dodelijk erfelijke ziekten van organen en het zenuwsysteem, problemen met heupen, gewrichten, ogen, oren, huid, spijsverteringssysteem, allergieën, et cetera, et cetera. Velen van u zullen zich ongetwijfeld de BBC documentaire Pedigree dogs exposed in 2008 herinneren. Deze documentaire had als onderwerp het blootstellen van een rücksichtloze inzet van inteelt en lijnteelt en het gebruik van door erfelijke, dodelijke en pijnlijke ziekte aangedane fokdieren, bij het fokken van rashonden in het Verenigd Koninkrijk. De documentaire heeft veel stof doen opwaaien en is misschien de stimulans geweest voor het aanpassen van het fokreglement van de Raad van beheer, het overkoepelend orgaan in Nederland waarbij hondenfokkers exclusief een stamboom kunnen aanvragen.

Aanbeveling:

! Bekijk de BBC documentaire Pedigrees Exposed!

Deze is op Youtube en op het internet op diverse plekken te vinden.

Aangepast Artikel VIII.2 Kynologisch Regelement per 1 juli 2010:

Een teef mag niet gedekt worden door haar kleinzoon, zoon, broer, vader of grootvader.

Uiteraard lost dit niet het gehele probleem op van slechte fokkers, maar het is een stap in de goede richting en een steun in de rug van fokkers die veel moeite doen om wél gezonde, vitale dieren te fokken. Aldus wordt directe inteelt en lijnteelt vermeden en worden de diverse rassen niet nog verder onder druk gezet.

Om ernstige gezondheids–en gedragsproblemen bij ras- katten voor te zijn, zou het erg aan te bevelen zijn dat Kattenverenigingen in Nederland, allen tegelijkertijd een verbod op inteelt en lijnteelt (zoals bij het Kynologisch Regelement) per direct in voeren!

Ik hoop dat dit artikel u een inspiratie kan zijn bij het vinden van oplossingen voor het fokken van gezonde en mooie raskatten.

Veel dank aan Riëtte van Beek en Anneke Kuys voor de ondersteuning op het inhoudelijke en redactionele  vlak van dit artikel